ΑΝΝΑ ΦΡΑΝΚ
Από το ημερολόγιο της Άννας Φρανκ
Γιώργος Βακιρτζής, Αφίσα για την
κινηματογραφική ταινία
Το ημερολόγιο της Άννας Φρανκ
Η καθημερινή ζωή της Εβραίας συνομήλικής σας Άννας Φρανκ, η οποία έγραψε μεγάλο μέρος του ημερολογίου της κάτω από δυσχερείς συνθήκες, στη διάρκεια του Β’ Παγκόσμιου πολέμου, διαφέρει πολύ από τις δικές σας εμπειρίες. Οι καταστάσεις όμως και οι σκέψεις που κατέγραψε η δεκατριάχρονη Άννα το 1942 στο παρακάτω απόσπασμα του ημερολογίου της είναι αρκετά αντιπροσωπευτικές τόσο για την εφηβική ψυχολογία όσο και για τις σύγχρονες οικογενειακές σχέσεις, οι οποίες πολλές φορές αντιμετωπίζουν μικρά ή μεγάλα προβλήματα.
Σάββατο, 7 Νοεμβρίου 1942
Αγαπητή Κίτυ,*
Η μητέρα είναι τρομερά εκνευρισμένη, πράγμα που με εκθέτει σε κίνδυνο. Είναι τάχα τυχαίο που πάντα εγώ τα πληρώνω και ποτέ η Μαργκότ; Χθες βράδυ, για παράδειγμα, η Μαργκότ διάβαζε ένα βιβλίο εικονογραφημένο με υπέροχα σκίτσα• κάποια στιγμή σηκώθηκε και βγήκε από το δωμάτιο, αφήνοντας το βιβλίο της ανοιχτό, για να συνεχίσει το διάβασμα μόλις θα ξαναγύριζε. Δεν είχα τίποτα το ιδιαίτερο να κάνω εκείνη την ώρα και το πήρα για να χαζέψω τις εικόνες. Μόλις γύρισε η Μαργκότ, με είδε με το βιβλίο στα χέρια, ζάρωσε τα φρύδια της και με παρακάλεσε να της το δώσω. Θέλησα να το κρατήσω ακόμα μια στιγμή. Η Μαργκότ θύμωσε για τα καλά και τότε μπήκε στη μέση η μητέρα λέγοντας:
– Η Μαργκότ είχε και διάβαζε αυτό το βιβλίο• πρέπει λοιπόν να της το δώσεις.
Μπαίνοντας στο δωμάτιο και αγνοώντας όμως για τι πράγμα επρόκειτο, ο πατέρας είδε το μισοκακόμοιρο ύφος της Μαργκότ και ξέσπασε:
– Θα ήθελα πολύ να δω τι θα έκανες αν η Μαργκότ άρχιζε να ξεφυλλίζει ένα από τα βιβλία σου!
Υποχώρησα στη στιγμή και, αφού άφησα το βιβλίο, βγήκα από το δωμάτιο – πειραγμένη, κατά τα λεγόμενα του πατέρα. Δεν ήμουν ούτε πειραγμένη ούτε στενοχωρημένη. Απλώς, ήμουν λυπημένη.
Η δικαιοσύνη επέβαλλε να μη με μαλώσει ο πατέρας δίχως να ρωτήσει την αιτία της φιλονικίας* μας. Θα έδινα μόνη μου το βιβλίο στη Μαργκότ, και μάλιστα πολύ πιο γρήγορα, αν ο πατέρας και η μητέρα δεν είχαν ανακατευτεί• αντί γι’ αυτό, πήραν άπρεπα το μέρος της αδερφής μου, σαν να την είχα αδικήσει.
Η μητέρα προστατεύει τη Μαργκότ, αυτό είναι ολοφάνερο• προστατεύουν πάντα η μια την άλλη. Έχω τόσο πολύ συνηθίσει αυτή την κατάσταση, ώστε έχω γίνει εντελώς αδιάφορη στις μομφές* της μητέρας και στην γκρινιάρικη διάθεση της Μαργκότ.
Δεν τις αγαπώ, παρά μόνο γιατί είναι μητέρα μου και αδερφή μου. Για τον πατέρα, το πράγμα είναι διαφορετικό. Πληγώνομαι κάθε φορά που δείχνει την προτίμησή του για τη Μαργκότ, που επιδοκιμάζει τις πράξεις της, που τη γεμίζει μ’ επαίνους και χάδια, γιατί αγαπώ τρελά τον Πιμ. Είναι το μεγάλο μου ιδεώδες. Δεν αγαπώ κανέναν στον κόσμο όσο τον πατέρα.
Δεν καταλαβαίνει ότι στη Μαργκότ δε φέρεται με τον ίδιο τρόπο που φέρεται σε μένα. Η Μαργκότ είναι αναμφισβήτητα η πιο έξυπνη, η πιο ευγενική, η πιο όμορφη και η πιο καλή! Παρ’ όλ’ αυτά έχω κι εγώ λίγο δικαίωμα να με παίρνουν στα σοβαρά. Υπήρξα πάντα ο κλόουν της οικογένειας, πάντα με χαρακτηρίζουν ανυπόφορη και πάντα είμαι ο αποδιοπομπαίος τράγος• εγώ πάντα πληρώνω τα σπασμένα, πότε εισπράττοντας επιπλήξεις και πότε πνίγοντας μέσα μου την απελπισία μου. Τα φαινομενικά κανακέματα* δε μ’ ευχαριστούν πια, ούτε και οι λεγόμενες σοβαρές συζητήσεις. Περιμένω από τον πατέρα κάτι που δεν είναι ικανός να μου δώσει.
Δε ζηλεύω τη Μαργκότ, δεν τη ζήλεψα ποτέ, δε φθόνησα ουδέποτε, ούτε την ομορφιά της ούτε την εξυπνάδα της• το μόνο που ζητώ είναι την αγάπη του πατέρα, την αληθινή στοργή του, όχι μόνο για το παιδί του, αλλά για την Άννα, αυτή που είναι.
Γαντζώνομαι στον πατέρα, γιατί είναι ο μόνος που διατηρεί σε μένα τα τελευταία υπολείμματα του οικογενειακού αισθήματος. Ο πατέρας δε θέλει να καταλάβει ότι μερικές φορές έχω μια ακατανίκητη ανάγκη να ανακουφιστώ, να του μιλήσω για τη μητέρα• αρνείται να με ακούσει και αποφεύγει καθετί που έχει σχέση με τα ελαττώματά της.
Περισσότερο απ’ όλους τους άλλους, η μητέρα, με το χαρακτήρα της και τα ελαττώματά της, μου πλακώνει την καρδιά. Δεν ξέρω πια τι στάση να κρατήσω• δε θέλω να της πω βάναυσα πως είναι παράλογη, σαρκαστική και σκληρή• από την άλλη, όμως, δεν μπορώ να είμαι πάντα κατηγορούμενη.
Όπως και να το κάνεις, είμαστε τα δυο άκρα αντίθετα και, μοιραία, συγκρουόμαστε. Δεν κρίνω το χαρακτήρα της μητέρας, γιατί δεν είμαι αρμόδια να τον κρίνω• τη συγκρίνω μόνο με την εικόνα της μητέρας που είχα πλάσει με τη σκέψη μου. Για μένα, η μητέρα μου δεν είναι πάντα «η μητέρα»• κι έτσι αναγκάζομαι να εκπληρώσω αυτόν το ρόλο μόνη μου. Είμαι ξεκομμένη από τους γονείς μου, έχω χάσει λίγο τα νερά μου και δεν ξέρω σε ποιο λιμάνι ν’ αράξω. Όλ’ αυτά γιατί έχω στο νου μου ένα ιδεώδες παράδειγμα: το ιδεώδες της γυναίκας που είναι μητέρα, και το οποίο δε βρίσκω καθόλου σ’εκείνη που είμαι υποχρεωμένη να ονομάζω μητέρα μου.
Έχω πάντα την πρόθεση να παραβλέπω τα ελαττώματα της μαμάς, να μη δω παρά μόνο τις αρετές της, και να προσπαθήσω να βρω στον εαυτό μου αυτό που μάταια αναζητώ σ’εκείνη. Αλλά δεν τα καταφέρνω, και το απελπιστικό είναι πως ούτε ο πατέρας ούτε η μητέρα υποπτεύονται ότι μου λείπουν στη ζωή κι ότι τους αποδοκιμάζω γι’ αυτόν το λόγο. Υπάρχουν τάχα γονείς ικανοί να δώσουν πλήρη ικανοποίηση στα παιδιά τους; Μερικές φορές μού περνά η σκέψη ότι ο Θεός θέλει να με δοκιμάσει, όχι μόνο τώρα αλλά και αργότερα• το κυριότερο είναι να γίνω συνετή, χωρίς παραδείγματα και ανώφελα λόγια, για να είμαι αργότερα πιο δυνατή. Ποιος άλλος θα διαβάσει ποτέ αυτές τις επιστολές, εκτός από μένα;
Ποιος άλλος θα με παρηγορήσει, γιατί συχνά έχω ανάγκη παρηγοριάς• πολύ συχνά μου λείπει η δύναμη, ό,τι κάνω δεν είναι αρκετό και δεν αποτελειώνω τίποτε. Δεν το αγνοώ• προσπαθώ να διορθωθώ, και κάθε μέρα χρειάζεται να ξαναρχίσω από την αρχή. Με μεταχειρίζονται με τον πιο αναπάντεχο τρόπο. Τη μια μέρα, η Άννα είναι πανέξυπνη και μπορεί κανείς να μιλά μπροστά της για οποιοδήποτε θέμα• την επομένη, η Άννα είναι μια χαζούλα που δεν καταλαβαίνει τίποτ’ απολύτως και φαντάζεται πως έχει αντλήσει από τα βιβλία σπουδαία πράγματα.
Ωστόσο, δεν είμαι πια μωρό και η χαϊδεμένη μικρούλα που γελάνε καλοσυνάτα μαζί της σε κάθε περίπτωση. Έχω το ιδανικό μου, έχω μάλιστα πολλά ιδανικά• έχω τις ιδέες μου και τα σχέδιά μου, μόλο που δεν μπορώ ακόμη να τα εκφράσω.
Α, πόσα πράγματα δεν παρουσιάζονται στο μυαλό μου το βράδυ, όταν είμαι μόνη, ακόμη και την ημέρα, όταν είμαι αναγκασμένη να υπομένω εκείνους που μ’ ενοχλούν κι εκείνους που παρεξηγούν ό,τι θέλω να πω!
Τελικά ξαναγυρίζω πάντα αυτόματα στο Ημερολόγιό μου, που είναι για μένα η αρχή και το τέλος, γιατί από την Κίτυ δε λείπει ποτέ η υπομονή• της υπόσχομαι πως σε πείσμα όλων θ’ αντέξω το χτύπημα, θα τραβήξω το δρόμο μου και θα καταπιώ τα δάκρυά μου. Μόνο που θα ‘θελα πολύ να δω ένα αποτέλεσμα, θα ‘θελα πολύ να έχω μια ενθάρρυνση, έστω για μία φορά, από κάποιον που μ’ αγαπά.
Μη με κρίνεις αυστηρά, μα φρόντισε να με βλέπεις απλώς και μόνο σαν ένα πλάσμα που μερικές φορές αισθάνεται ότι το ποτήρι ξεχειλίζει.
Δική σου, Άννα
Ά. Φρανκ, Το ημερολόγιο της Άννας Φρανκ,
μτφρ. Γ. Γ. Θωμόπουλος, Μίνωας
________________________________________
* Κίτυ: επινοημένη φίλη στην οποία απευθύνει η Άννα ό,τι γράφει στο ημερολόγιο της * φιλονικία: τσακωμός * μομφές: κατηγορίες * κανακέματα: χάδια, περιποιήσεις
Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής
ΕΡΓΑΣΙΕΣ
1 Η Αννα δεν έχει καλή σχέση με τη μητέρα της. Πώς δικαιολογεί η ίδια αυτό το γεγονός;
2 Ποια αισθήματα έχει για τον πατέρα της η ‘Αννα; Να βρείτε τα σχετικά χωρία στο κείμενο.
3 Ποιες σκέψεις κάνει η Άννα για το ρόλο των γονέων, με αφορμή το περιστατικό με την αδερφή της;
4 Ποια συναισθήματα κατακλύζουν την ηρωίδα την ώρα που γράφει στο ημερολόγιο της;
5 Γράψτε ένα γράμμα στους γονείς σας (αν θέλετε μπορείτε και να τους το στείλετε!) στο οποίο θα εκφράζετε κάποια παράπονα που έχετε από τη στάση τους προς εσάς, τα αδέρφια σας, ή και για τη μεταξύ τους σχέση.
ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ
♦ Πολλά παιδιά της ηλικίας σας κρατούν ημερολόγιο ή γράφουν σε λευκώματα. Ζητήστε από τον υπεύθυνο καθηγητή της τάξης σας να διαθέσετε μία ώρα για να συζητήσετε τα θέματα που σας απασχολούν και αποτελούν (ή θα αποτελούσαν) ύλη για το ημερολόγιο σας. Συζητήστε ακόμα τους λόγους για τους οποίους πολλά παιδιά εξομολογούνται στο ημερολόγιο τους τα προβλήματά τους.
Άννα Φρανκ (1929-1945)
Γεννήθηκε στη Φρανκφούρτη και πέθανε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης της ναζιστικής Γερμανίας, σε ηλικία 16 ετών. Ήταν κόρη του Γερμανοεβραίου επιχειρηματία Ότο Φρανκ, η οικογένεια του οποίου, μετά την κατάληψη της εξουσίας από τους Ναζί, μετανάστευσε στο Άμστερνταμ της Ολλανδίας. Οι Φρανκ, εξαιτίας του διωγμού των Εβραίων, κρύφτηκαν στην αποθήκη του εμπορικού τους καταστήματος και έζησαν εκεί μέχρι τον Αύγουστο του 1944, οπότε τους συνέλαβε η γερμανική αστυνομία. Οδηγήθηκαν στο Άουσβιτς, όπου πέθανε η μητέρα της Άννας. Η ίδια και η αδερφή της πέθαναν από τύφο σε άλλο στρατόπεδο συγκέντρωσης. Επέζησε μόνο ο πατέρας, ο οποίος από Ολλανδούς φίλους της οικογένειας παρέλαβε το ημερολόγιο που είχε μαζί της η κόρη του στο κρησφύγετό τους. Το ημερολόγιο εκδόθηκε το 1947 και, με τη μεγάλη διεθνή απήχηση που είχε, έκανε γνωστή τη δοκιμασία του νεαρού κοριτσιού.
(για παιδιά δημοτικού)
Καθώς όλοι μας περνάμε από το «μένουμε σπίτι» στο «μένουμε ασφαλείς», είναι σημαντικό να θυμόμαστε τις ιδιαίτερες συνθήκες που βιώσαμε όλοι τις τελευταίες εβδομάδες λόγω των απαραίτητων περιορισμών. Είναι ευκαιρία να αναλογιστούμε ότι υπάρχουν και περιπτώσεις εγκλεισμών πολύ δυσκολότερων και χειρότερων και έναν τέτοιο εγκλεισμό θα θυμίσουμε στους μαθητές μας. Σήμερα θα εστιάσουμε στην ιστορία της Άννας Φρανκ, που όλοι οι μαθητές της γης γνωρίζουν.
Ρωτούμε τους μαθητές μας αν έχουν υπόψη τους περιπτώσεις ανθρώπων ή ομάδων που χρειάστηκε να κρυφτούν για να σωθούν από κάποιον κίνδυνο ή κάποια απειλή ή υποχρεώθηκαν σε εγκλεισμό. Συγκεντρώνουμε τις απαντήσεις τους (ίσως κάποιοι μας μιλήσουν για βιώματα παππούδων ή γιαγιάδων τους που χρειάστηκε να κρυφτούν για να σωθούν από τους Γερμανούς, του Βουλγάρους κλπ. Πιθανόν κάποιοι μαθητές να θυμηθούν την πολιορκία του Μεσολογγίου ή άλλα γεγονότα από την ιστορία που τους θυμίζουν εγκλεισμό).
Τους ζητούμε στη συνέχεια να διαβάσουν το απόσπασμα «Από το ημερολόγιο της Άννας Φρανκ» (Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Β΄ Γυμνασίου)
http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL105/229/1685,5378/
…και να απαντήσουν σε ένα από τα ερωτήματα που διατυπώνονται στο τέλος.
Γνωρίζουν ποια ήταν η Άννα Φρανκ; Οι μαθητές κάνουν μια έρευνα στο διαδίκτυο και ετοιμάζουν μια πολυμεσική παρουσίαση για τη ζωή της. Εναλλακτικά, χρησιμοποιώντας το σχετικό λήμμα της Βικιπαίδειας
(https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%86%CE%BD%CE%BD%CE%B1_%CE%A6%CF%81%CE%B1%CE%BD%CE%BA) οι μαθητές μπορούν να φτιάξουν έναν χρονολογικό πίνακα, μια χρονογραμμή με τα σημαντικότερα γεγονότα της ζωής της.
Τι ομοιότητες και τι διαφορές είχε ο δικός μας «εγκλεισμός» με αυτόν της Άννας Φρανκ; Καταγράφουμε μια λίστα. Πώς αισθανόμασταν όλο αυτό το χρονικό διάστημα που μείναμε στα σπίτια μας ή βγήκαμε ελάχιστα από αυτά; Πώς αισθανόταν η Άννα Φρανκ τα δύο χρόνια που ήταν αναγκασμένη να ζει σε μία μικρή σοφίτα;
Θυμόμαστε τις μέρες των περιορισμών στο σπίτι και γράφουμε μια ημέρα από το δικό μας ημερολόγιο. Επιλέγουμε μια ημέρα που συνέβη κάτι σημαντικό ή αισθανθήκαμε υπέροχα ή άσχημα για κάτι.
Οι μαθητές μπορούν να περιηγηθούν στη σοφίτα της Άννας Φρανκ:
https://www.annefrank.org/en/anne-frank/secret-annex/landing/
Τι τους έκανε εντύπωση από αυτή την περιήγηση;
Οι μεγαλύτεροι μαθητές μπορούν να θυμηθούν το ιστορικό πλαίσιο της εποχής του εγκλεισμού της Άννας Φρανκ. Για τον σκοπό αυτό μπορούν να χρησιμοποιήσουν:
-τα σχολικά εγχειρίδια της ιστορίας
-τo κεφάλαιο της τοπικής ιστορίας που έχει σχέση με την Κατοχή
http://localhistoryserres.sites.sch.gr/index.php/20os-aionas-a/i-periodos-tis-katoxis
Γνωρίζουν αν ζούσαν Εβραίοι στην ευρύτερη περιοχή των Σερρών; Στο άρθρο που είναι αναρτημένο στη Δημόσια Βιβλιοθήκη Σερρών (https://serrelib.gr/el/serraiko-apothetirio/hroniko-tis-ebraikis-koinotitas-ton-serron) μπορούν να βρουν περισσότερες πληροφορίες. Ποια ήταν η μοίρα των Εβραίων της πόλης μας κατά την περίοδο της Κατοχής; (οι σχετικές πληροφορίες βρίσκονται προς το τέλος της ανάρτησης)
Κλείνοντας, οι μαθητές μπορούν να διαβάσουν για την ιστορία του ημερολογίου:
Άννα Φρανκ: Η ιστορία του πιο διάσημου ημερολογίου στον κόσμο
ή να δουν το τρέιλερ της ταινίας που γυρίστηκε για την ιστορία της Άννας Φρανκ:
ή να διαβάσουν για άλλες περιπτώσεις εκούσιου ή ακούσιου εγκλεισμού, ατομικού ή ομαδικού..
….όπως του Σαίξπηρ που στις αρχές του 17ου αιώνα έγραψε τον «Βασιλιά Ληρ» και τον «Μάκβεθ» ευρισκόμενος σε καραντίνα που είχε επιβληθεί στο Λονδίνο ως μέτρο αντιμετώπισης μιας επιδημίας πανώλης και η οποία είχε πλήξει και τα θέατρα.
…η τους λεπρούς του νησιού Σπιναλόγκα (Κρήτη)…
